15 listopada w siedzibie Rzecznika Praw Obywatelskich w Warszawie odbyło się spotkanie Zespołu Ekspertów ds. Zwalczania Bezdomności. Tematem spotkania była sytuacja obywateli polskich w kryzysie bezdomności za granicą, zwłaszcza w kontekście dostępu do usług medycznych finansowanych ze środków publicznych oraz komunikacji z właściwymi polskimi służbami w przypadku nagłych sytuacji zagrożenia życia lub niemożności podjęcia świadomej decyzji, a także finansowania rehabilitacji i leczenia psychiatrycznego.
Oprócz członków Komisji w spotkaniu wzięli udział przedstawiciele Ministerstwa Zdrowia (Anna Rusiecka z Departamentu Ochrony Zdrowia) i Ministerstwa Spraw Zagranicznych (Michał Wybiral z Departamentu Konsularnego), Witold Rutka (Departament Współpracy z Polonią i Polakami za Granicą), senator Adam Bodnar (Senacka Komisja ds. Emigracji i Łączności z Polakami za Granicą) oraz przedstawiciele organizacji pozarządowych z zagranicy.
Obrady otworzył Zastępca Rzecznika Praw Obywatelskich Stanisław Trociuk. Na początku spotkania wręczono nominacje do Komisji Ekspertów nowemu współprzewodniczącemu Komisji, panu Jakubowi Wilczkowi. Pan Trociuk zwrócił uwagę na zapisy Konstytucji, z których jednoznacznie wynika prawo do pomocy ze strony władzy publicznej w uzyskaniu świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych dla wszystkich obywateli, bez względu na miejsce zamieszkania. Przepisy prawne powinny realizować ten obowiązek Państwa wynikający wprost z Konstytucji.
Prelegentami reprezentującymi organizacje pozarządowe z zagranicy byli:
Barbara Pasnicki – opisała funkcjonowanie Caritas w Berlinie, który opiekuje się Polakami w bardzo następstwie sytuacji, po wystąpieniu, z poszczególnych elementów: po wybudzeniu ze świadomościzki, paraliżu, po drogowych. Te osoby mogą mieć dostęp do pomocy Caritas w zorganizowanej pomocy pomocy i wsparcia oraz kontaktu z rodzinami, choć są bardzo obsługiwane przez jednostki i objaśnienia władz władz do włączania bezdomnych Polaków w dostępie do większej liczby bezpłatnych usług medycznych.
Anna Maria McKeever z Barka UK opisała, jak wygląda opieka nad członkami bezdomnymi w poszczególnych krajach, w których Fundacja Barka pomaga bezdomnym na co dzień, ogólnie tym, którzy nie mają dostępu do środków publicznych (Irlandia, Wielka Brytania, Holandia, Belgia, Niemcy) oraz z trudnościami, które najczęściej napotykają streekworkerzy Barki i ich Beneficjenci. Zwróciliśmy uwagę na fakt, że doszło do konieczności opieki psychiatrycznej, detoksu i bariery językowej – bo to właśnie te aspekty częstoją rozmowy za powrotem do kraju każdego bezdomnego. poruszany, który poruszyła Anna Maria (i który rozwinął się w swoim wystąpieniu dr Skajster), była kwestia dotycząca głównego przewoźnika transportu dla beneficjentów Barki, którzy są wyspecjalizowani w transporcie medycznym do Polski z uwagami na temat pacjentami szpitali psychiatrycznych i dotyczą nie leczenia w Polsce.
Doktor Tomasz Skajster szczegółowo opisał charakter swojej pracy jako neurochirurga i działa społeczna, która pomaga bezdomnym Polakom zapewnia zdrowie w jednym ze szpitali w Berlinie. Pomaga tym Polakom, którzy pozostają nieprzytomni po operacjach lub w śpiączce i nie mają możliwości kontaktu z rodzinami w kraju. Dr Skajster apelował o uproszczenie procedury prawa cywilnego związanego z ubezwłasnowolnieniem Polaków, którzy po nie są w stanie zawieszenia bez pomocy rodziny/opieki zwolnienia. Do stosowania także przez polskiego adwokata, z którego usług można korzystać w Berlinie.
O wielu takich przypadkach poinformowała latem 2024 roku polska placówka konsularna w Berlinie oraz dr Tomasz Skajster. Według nich ani ustawa o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych, ani tym bardziej Konstytucja RP nie pozbawiają obywateli polskich prawa do uzyskania potwierdzenia prawa do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych przy przekraczaniu granicy państwa. Jednak państwo polskie nie wykazuje żadnego zaangażowania w udzielanie pomocy tej potrzebującej grupie. Tymczasem w samym Berlinie co miesiąc co najmniej kilku obywateli polskich w kryzysie bezdomności – lub tych, z którymi nie można się skontaktować ze względu na stan zdrowia – potrzebuje pilnej pomocy medycznej, w tym operacji neurochirurgicznych. Uzyskanie potwierdzenia prawa do świadczeń medycznych finansowanych przez państwo polskie jest bardzo trudne i czasochłonne.
Goście zwrócili uwagę, że większość osób w kryzysie bezdomności to osoby z zaburzeniami psychicznymi lub uzależnieniami, które wymagają terapii psychologicznej i leczenia psychiatrycznego. Za granicą jest to dla nich nieosiągalne, zarówno ze względu na koszty, ale przede wszystkim barierę językową.
Przedstawicielka Zespołu Prawa Administracyjnego i Gospodarczego przy Rzeczniku Praw Obywatelskich, Ewa Talma-Pogrzebska, na podstawie złożonych skarg, scharakteryzowała podstawy prawne pomocy państwa polskiego w takich sytuacjach. Omówiła indywidualny przypadek, w którym Rzecznik Praw Obywatelskich przystąpił do postępowania administracyjnego w sprawie potwierdzenia prawa do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych – zgodnie z art. 54 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych – osobie w kryzysie bezdomności, hospitalizowanej za granicą w stanie zagrożenia życia. W tej sprawie Samorządowe Kolegium Odwoławcze w pełni podzieliło argumenty Rzecznika Praw Obywatelskich, w szczególności w zakresie zastosowania prokonstytucyjnej wykładni przepisów. W rezultacie osoba ta otrzymała decyzję pozytywną.
Zdaniem przedstawicieli Zespołu Prawa Administracyjnego i Gospodarczego oraz Zespołu Prawa Pracy i Ubezpieczeń Społecznych przy Rzeczniku Praw Obywatelskich w omawianym zakresie można dostrzec następujące problemy systemowe: brak definicji miejsca zamieszkania w ustawie o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych; brak odniesienia w interpretacji pojęcia miejsca zamieszkania do przepisów Kodeksu cywilnego oraz konieczność uproszczenia procedury w sytuacjach nagłych, gdy bezpośrednio zagrożone jest życie ludzkie.
Przedstawiciele resortów zwrócili uwagę na konieczność uwzględnienia przy interpretacji polskich przepisów przepisów prawa unijnego, a także praktyki i ustawodawstwa w innych krajach oraz zobowiązań wynikających dla Polski z umów dwustronnych. Często to właśnie te przepisy decydują o tym, który kraj i który system prawny jest właściwy do oceny prawa do świadczeń medycznych finansowanych ze środków publicznych. Wskazano, że przed podjęciem decyzji o zmianie przepisów należy rozważyć możliwość zmiany interpretacji obowiązujących przepisów, a także skorzystania z instytucji już istniejących w prawie polskim, np. w procedurze administracyjnej.
Postulowano wydawanie decyzji o potwierdzeniu prawa do świadczeń medycznych finansowanych ze środków Polski przez konsulów, którzy mogą szybciej i dokładniej ocenić sytuację osoby bezdomnej poza granicami Polski, zniesienie konieczności zawiadamiania zainteresowanego o decyzji o wszczęciu postępowania administracyjnego oraz zastąpienie wywiadu socjalnego oświadczeniem osoby godnej zaufania (np. lekarza szpitalnego lub przedstawiciela lokalnej organizacji pozarządowej).
